Piątek, 29 Marca
Imieniny: Marka, Wiktoryny, Zenona -

Reklama


Reklama

Piasutno cz.6 – historia miejscowości naszego powiatu


Powstanie w 1931 roku w położonym nieopodal Piasutna Łęgu Szkoły Polsko-Ewangelickiej, nie dawało spokoju niemieckim urzędnikom. Pomimo faktu, że była to jedyna szkoła polska w powiecie szczycieńskim, już w momencie jej otwarcia egzystencja placówki stała pod znakiem zapytania. Dość liczne działania nie tylko urzędników, ale i mieszkańców, którzy byli podburzani przez wysłanych pruskich agitatorów, zmierzały do zamknięcia jedynej tego typu szkoły na Mazurach.


  • Data:

Ataki na szkołę

 

Ataki na polską szkołę przybierały na sile. Do agitowanych przez niemieckie służby mieszkańców dołączyła również lokalna prasa „Ortelsburger Zeitung”, która w swoich artykułach często pisała o „polskim wybryku w Piasutnie”. Nie lepiej przedstawiała się również sytuacja w samej wsi.

 

Nauczyciel Jonas z niemieckiej szkoły w Piasutnie mocno przekonywał swoich uczniów o słuszności artykułów poświęconych szkole w Łęgu, które były publikowane w niemieckojęzycznej prasie ukazującej się na terenie powiatu szczycieńskiego. Niejednokrotnie podczas prowadzonych zajęć „Ortelsburger Zeitung” określał jako najbardziej patriotyczny tytuł w regionie.

 

Gazeta w tym temacie również nie pozostawała obojętna i równie często pisała o patriotycznej postawie mieszkańców Piasutna, podając za przykład alkoholika Ozygusa.

 

Kontrole i prowokacje

 

Do antypolskich działań związanych ze szkołą sukcesywnie dołączali kolejni mieszkańcy, instytucje oraz urzędy. Pod koniec maja 1931 roku u Wilhelminy Lumowej, która wynajmowała w swoim domu pomieszczenia na prowadzenie polskiej szkoły pojawił się urzędnik szczycieńskiego Finanzamtu (urzedu skarbowego).

 

Zażądał od wystraszonej staruszki przedstawienia dokumentacji i umów związanych z wynajmem pomieszczeń oraz prowadzoną buchalterię. Kilka dni później do szkoły zawitał żandarm i zażądał od Jerzego Lanca wszystkich dokumentów, związanych z jego pobytem w Prusach Wschodnich.

 

Mimo prowokacyjnych działań ze strony Niemców, Jerzy Lanc potrafił zachować trzeźwy umysł i zimną krew. Pewnego razu zaintrygowało go zachowanie jednego z inwalidów wojennych, który mieszkał nieopodal Lumowej i chciał na siłę zaprzyjaźnić się z polskim nauczycielem, tłumacząc przy tym, że ma bardzo ważne sprawy wagi państwowej i chciałby z nim na ten temat porozmawiać wyłącznie w cztery oczy. Na tę nagłą „przychylność” Lanc się jednak nie złapał.

 

Były to oczywiście działania jak najbardziej prowokacyjne i mające na celu udowodnienie Jerzemu Lancowi, że prowadzi zlecone działania agenturalne dla Polski.

 

Siła Polski

 

Jan Boenigk, który przyjaźnił się z Lancem i wspomagał w tworzeniu pierwszej polskiej szkoły na Mazurach, zapisał w latach późniejszych w swoich wspomnieniach, że „...liczne i długotrwałe rozmowy z ludźmi, którzy regularnie przychodzili na słuchanie radia przekonały nas o rzeczywistej sile polskości, o tym, co ludzie ci czują i czego pragną”.

 

Świadczy to o tym, że pomimo pogróżek i prześladowania ze strony niemieckiej, do szkoły, którą prowadził Lanc, ciągle przychodzili mieszkańcy posłuchać polskich audycji nadawanych z Warszawy.

 

Mieszkańcy Piasutna, którzy czuli się związani z państwem niemieckim, dzięki silnemu i finansowemu wsparciu lokalnych władz robili wszystko, aby zdyskredytować działania szkoły Lanca. W przedostatnią sobotę czerwca 1931 roku, zorganizowali we wsi ogólnodostępną imprezę suto zakrapianą alkoholem zakupionym przez niemieckich agitatorów.

 

Około północy przez wieś przeszedł niewielki pochód z pochodniami mocno podchmielonych mieszkańców, którzy wykrzykiwali „Deutschland erwache!” (Niemcy obudźcie się!)


Reklama

 

Prowokacji ciąg dalszy

 

Na początku lipca 1931 roku nieopodal budynku szkoły w Łęgu niewielkie obozowisko rozbili żołnierze Reichswehry. Oczywiście miało to wpłynąć na morale osób, które przychodziły do Lanca słuchać polskich audycji radiowych.

 

Według zachowanych wspomnień i pamiętnika Boenigka wiadomo, że przez cały czas polska szkoła w Łęgu była pod obserwacją wspomnianych żołnierzy, dla których rozbicie leśnego obozowiska było tylko kamuflażem do ich faktycznych działań.

 

Niektórzy z mieszkańców Piasutna, jak choćby niechlubny i często wspominany rzeźnik Ozygus, widząc bezkarność i poparcie niemieckich władz, gdzie tylko mógł, demonstrował swoją nienawiść do Polaków i wszystkiego, co polskie. 10 czerwca 1931 roku będąc już mocno pijanym, wyszedł przed miejscową gospodę i zaczął wykrzykiwać, że zlikwiduje polską szkołę w Łęgu, chociażby za cenę pójścia do więzienia.

 

Niemiecka szkoła w Łęgu

 

Niemieckie władze miały świadomość tego, że nie mogą przekroczyć pewnej granicy, co mogłoby stanowić zarzewie konfliktu politycznego nie tylko o zasięgu lokalnym, ale i państwowym. Po wielu naradach postanowiono, że jedynym działaniem, które pozwoli na zlikwidowanie polskiej szkoły w Łęgu, będzie utworzenie po sąsiedzku niemieckiej placówki oświatowej i dosłownie po tym zamyśle, przystąpiono do realnych działań.

 

W czasie wakacji, 20 lipca 1931 roku Jerzemu Lancowi złożył wizytę inspektor szkolny ze szczycieńskiego starostwa. Po przejrzeniu i kontroli ważniejszych dokumentów związanych z prowadzeniem szkoły, oschle pożegnał się z kierownikiem polskiej szkoły. W zaledwie dwie godziny później do Łęgu zawitał starosta szczycieński Victor von Poser w asyście aż dziesięciu urzędników. Bez zbędnych komentarzy obejrzeli pomieszczenia, w których odbywały się zajęcia i bez słów pożegnania udali się do gospodarstwa niejakiego Kołpaczyka, którego zabudowania znajdowały się niespełna kilometr od szkoły Lanca.

 

Cel ich wizyty był z góry wiadomy, ponieważ podczas jednej z narad w starostwie zapadła ostateczna decyzja o otwarciu niemieckiej szkoły w Łęgu. Jednak nie była to tak łatwa sprawa, jak się wydawało niemieckim urzędnikom ze Szczytna. Przygotowanie tylko samej dokumentacji związanej z prowadzeniem szkoły zajęło dobrych kilka miesięcy. Przez dłuższy czas trudno było ustalić ostateczny termin otwarcia placówki i udało się to dopiero na początku stycznia 1932 roku.

 

„Patriotyczne siły”

 

Władze niemieckie nie poprzestawały jednak w swoich prowokacyjnych działaniach i tak na początku października do Łęgu zawitał rzekomy uciekinier z Polski, który rychło zapowiadał upadek państwa, z którego przybył.

 

Mniej więcej w tym samym czasie antypolskie akcje wspierały tworzące się faszystowskie organizacje, jak na przykład Heimatdienst ze Szczytna, które nazwały się samozwańczo jedynymi „patriotycznymi siłami”. Jerzy Lanc w swoim pamiętniku z tego okresu zanotował:

 

„Aktywnie patronowali temu ludzie stojący na szczycie drabiny administracji państwowej, urzędów i instytucji, kler z małymi wyjątkami i całe nauczycielstwo z ogromną armią posługaczy...”.

 

Reklama

Pod stałą obserwacją niemieckich agentów znajdowały się mazurskie rodziny zarówno z samego Piasutna, jak i Łęgu, które sympatyzowały z Jerzym Lancem, który pod koniec października 1931 roku był zdezorientowany zachowaniem niektórych rodziców dzieci z jego szkoły. Bywało tak, że przez kilka dni przyprowadzano do szkoły dzieci, a następnie pod jakąś presją, pomimo wcześniejszych zapewnień rodziców, zabierano je z placówki.

 

Ostrzeżenia

 

Nadeszła późna jesień 1931 roku. Jerzy Lanc był świadomy faktu, że ze względu na brak dzieci szkołę, o którą tak walczył, będzie musiał zamknąć. Wraz z początkiem stycznia 1932 r., niemiecka szkoła w Łęgu rozpoczęła swoją edukacyjną działalność. Jeden z zaprzyjaźnionych z Lancem Mazurów, Otton Krupka, ostrzegał go, że w Piasutnie szykuje się jakaś poważna akcja związana ze zlikwidowaniem polskiej szkoły, której nadano kryptonim „Ledrjacke” (Skórzana kurtka).

 

W zachowanych notatkach wspomina się, że bardzo blisko z nieformalna grupą z Piasutna był związany jeden z dziennikarzy „Ortelsburger Zeitung”, który był autorem licznych i napastliwych artykułów o polskiej szkole w Łęgu.

 

Zapiski Lanca kończą się na dacie 12 stycznia 1932 r. Nie ustalono, dlaczego właśnie wówczas zaprzestał sporządzania notatek ze swojej działalności, a być może już wtedy Jerzy lanc miał świadomość, że jego szkoła przestanie istnieć.

 

Być może miały na to wpływ wydarzenia z Dębowca Wielkiego, gdzie dotkliwie pobito Bogumiła Późnego (ojca pierwszego powojennego starosty szczycieńskiego Waltera Późnego), który chciał również u siebie otworzyć polską szkołę na Mazurach. Jerzy Lanc pomimo antypolskich wystąpień i w efekcie pobić, cały czas wspomagał w działaniach Bogumiła Późnego, sugerując mu, że jeśli się nie utrzyma szkoła w Łęgu, to bardzo chętnie przeniesie się do Dębowca.

 

Śmierć

 

Jerzego Lanca śmierć zastała w nocy 1 marca 1932 roku. Miał zaledwie 31 lat. Niemieccy lekarze za przyczynę zgonu polskiego nauczyciela uznali zapalenie płuc, a z czasem gruźlicę chociaż Lanc wcześniej nigdy nie skarżył się na żadne dolegliwości.

 

Polska strona od samego początku podejrzewała otrucie. W Poznaniu przeprowadzono sekcję zwłok, na podstawie której ustalono śmiertelne zatrucie czadem. Było to o tyle dziwne, że w noc śmierci Lanca, piec w jego pokoju nie był używany. Do dziś pozostaje to niewyjaśnioną zagadką...

 

 

* * *

 

Z inicjatywy posłanki Urszuli Pasławskiej, Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego ustanowił rok 2019 rokiem 90-lecia Polskich Szkół na Warmii i Mazurach. Za niespełna cztery miesiące minie czas, który miał być poświęcony szczególnemu upamiętnieniu między innymi takich ludzi jak Jerzy Lanc i ich dokonań. Jak dotychczas nie zauważyłem w powiecie szczycieńskim szczególnego nasilenia działań, związanych z tym 90-leciem. Szkoda, bo to dobra okazja, aby przypomnieć trudną historię Warmii i Mazur.

 

Opis do foto: Jerzy Lanc z żoną Anną Ernestyną oraz synem Bogumiłem. Fotografia pochodzi z ok. 1930 roku



Komentarze do artykułu

Napisz

Reklama


Komentarze

  • Więcej niż miasto... Czyli, jak Szczytno przekroczyło granice polityki dla dobra wspólnego (zdjęcia)
    do :Agnieszka Semeniuk-Czepczyńska. Oczywiście sprawa słuszna i potrzebna nie tylko od święta ale szczególnie na co dzień. Zaproszenie podczas konwencji wyborczej, skierowane do kandydatów, w okresie wyborów to jak to inaczej odebrać! W ten sposób słuszne działanie obarcza się taką otoczką. Czasami lepiej zrobić to w innym okresie lub nawet z mniejszą ilością uczestników. Jest wtedy większa wiarygodność. Działanie takie nie powinno mieć też charakteru akcyjnego bo jak wszystko co akcyjne w naszym kochanym kraju to tylko działanie promocyjne a nie wyraz rzeczywistej troski. Pozdrawiam i życzę zdrowych i pogodnych świąt!!!

    marian


    2024-03-28 10:54:16
  • Więcej niż miasto... Czyli, jak Szczytno przekroczyło granice polityki dla dobra wspólnego (zdjęcia)
    Nie wszyscy przyszli na akcję z powodu wyborów samorządowych... Część uczestników przyszła, bo ważna dla nich jest Natura i piękna przyroda, o którą powinno się dnać na co dzień. Akcja ważna, potrzebna, ale niepotrzebnie przykrywają ją rozważania polityczne. Wszyscy dbajmy na co dzień o porządek, zwracajmy uwagę zaśmiecającym...

    Agnieszka Semeniuk-Czepczyńska


    2024-03-27 13:34:56
  • Poznaj dzielnicowych w akcji podczas plebiscytu #SuperDzielnicowy2024
    To jakas kpina. Jak ja mam oddac glos na superdzielnicowego jak ja nawet nie wiem kto nim jest. Glos powinien byc oddany za zaslugi a nie po pokazaniu zdjecia w gazecie. Czym zasluzyli sie dzielnicowi z naszego powiatu, mala podpowiedz. Niczym, po za pierdzeniem w fotel i pozowaniem do zdjec.

    Shazza


    2024-03-27 13:34:24
  • Więcej niż miasto... Czyli, jak Szczytno przekroczyło granice polityki dla dobra wspólnego (zdjęcia)
    Najsmutniejsze w tym wszystkim jest to, że mała grupka ludzi chce tłumaczyć innym co jest dobre i co powinni robić. Oczywiście w kontekście nadchodzących wyborów. Większość z obecnych tam osób nie robiła tego z własnego przekonania tylko dlatego, że trzeba tam być bo niedługo wybory. Smutne jest jeszcze to, że niewielka ale zaangażowana grupa ludzi w wyborach decyduje za większość której nie chce się iść lub jak już idą to nawet nie zastanawiają się jak ich wybór będzie wpływał na ich codzienne życie. Potem pretensje do wszystkich, tylko nie do siebie!!!!

    marian


    2024-03-27 10:33:52
  • Wiceszef MSWIA Czesław Mroczek w Szczytnie
    Tam się troszeczkę spędziło czasu????

    Laki


    2024-03-27 08:30:09
  • Robert Rubak: – czas na przetasowania w radzie
    Miałem przyjemność z bliska obserwować działania p. Rubaka w poprzedniej kampanii wyborczej. Liczyłem, iż nastąpi później okres jego współpracy z burmistrzem co uważałem za dużą szansę dla miasta i regionu. Wielka szkoda, iż p. burmistrz wybrał innych współpracowników. Mam nadzieję, iż p. Rubak znajdzie miejsce w nowej Radzie Powiatu.

    wiesław mądrzejowski


    2024-03-26 15:39:38
  • Więcej niż miasto... Czyli, jak Szczytno przekroczyło granice polityki dla dobra wspólnego (zdjęcia)
    Szkoda że wyborów nie ma co roku, przynajmniej wokół jeziora byłoby czysto. Ciekawe czy na koniec dali sobie buzi a może po buzi.

    mieszkaniec


    2024-03-26 14:50:11
  • Wiceszef MSWIA Czesław Mroczek w Szczytnie
    Współpraca z samorządem? A z kim się pan spotkał, p. Ochman nie należy do naszego samorządu. Brawo PIS, no i PO, w sumie PSL to też to samo.

    Mieszkaniec


    2024-03-26 11:59:15
  • Wiceszef MSWIA Czesław Mroczek w Szczytnie
    Bezpartyjny kandydat ale od Tuska :) No i z Myszyńca, ale skąd on się wziął w Szczytnie ?

    Marian


    2024-03-26 11:26:50
  • Wiceszef MSWIA Czesław Mroczek w Szczytnie
    Pani (?) Anno, jak się coś pisze to trzeba najpierw pomyśleć. Kiedy i gdzie p. Ochman, Stefan jakby kto pytał, obiecywał paliwo po 5 zł i dobrowolny ZUS? To uprawnienia Sejmu a burmistrzowi nawet Szczytna nic co tego.

    Rysiek T.


    2024-03-26 09:05:07

Reklama