Wtorek, 19 Marca
Imieniny: Aleksandryny, Józefa, Nicety -

Reklama


Reklama

Piasutno cz.6 – historia miejscowości naszego powiatu


Powstanie w 1931 roku w położonym nieopodal Piasutna Łęgu Szkoły Polsko-Ewangelickiej, nie dawało spokoju niemieckim urzędnikom. Pomimo faktu, że była to jedyna szkoła polska w powiecie szczycieńskim, już w momencie jej otwarcia egzystencja placówki stała pod znakiem zapytania. Dość liczne działania nie tylko urzędników, ale i mieszkańców, którzy byli podburzani przez wysłanych pruskich agitatorów, zmierzały do zamknięcia jedynej tego typu szkoły na Mazurach.


  • Data:

Ataki na szkołę

 

Ataki na polską szkołę przybierały na sile. Do agitowanych przez niemieckie służby mieszkańców dołączyła również lokalna prasa „Ortelsburger Zeitung”, która w swoich artykułach często pisała o „polskim wybryku w Piasutnie”. Nie lepiej przedstawiała się również sytuacja w samej wsi.

 

Nauczyciel Jonas z niemieckiej szkoły w Piasutnie mocno przekonywał swoich uczniów o słuszności artykułów poświęconych szkole w Łęgu, które były publikowane w niemieckojęzycznej prasie ukazującej się na terenie powiatu szczycieńskiego. Niejednokrotnie podczas prowadzonych zajęć „Ortelsburger Zeitung” określał jako najbardziej patriotyczny tytuł w regionie.

 

Gazeta w tym temacie również nie pozostawała obojętna i równie często pisała o patriotycznej postawie mieszkańców Piasutna, podając za przykład alkoholika Ozygusa.

 

Kontrole i prowokacje

 

Do antypolskich działań związanych ze szkołą sukcesywnie dołączali kolejni mieszkańcy, instytucje oraz urzędy. Pod koniec maja 1931 roku u Wilhelminy Lumowej, która wynajmowała w swoim domu pomieszczenia na prowadzenie polskiej szkoły pojawił się urzędnik szczycieńskiego Finanzamtu (urzedu skarbowego).

 

Zażądał od wystraszonej staruszki przedstawienia dokumentacji i umów związanych z wynajmem pomieszczeń oraz prowadzoną buchalterię. Kilka dni później do szkoły zawitał żandarm i zażądał od Jerzego Lanca wszystkich dokumentów, związanych z jego pobytem w Prusach Wschodnich.

 

Mimo prowokacyjnych działań ze strony Niemców, Jerzy Lanc potrafił zachować trzeźwy umysł i zimną krew. Pewnego razu zaintrygowało go zachowanie jednego z inwalidów wojennych, który mieszkał nieopodal Lumowej i chciał na siłę zaprzyjaźnić się z polskim nauczycielem, tłumacząc przy tym, że ma bardzo ważne sprawy wagi państwowej i chciałby z nim na ten temat porozmawiać wyłącznie w cztery oczy. Na tę nagłą „przychylność” Lanc się jednak nie złapał.

 

Były to oczywiście działania jak najbardziej prowokacyjne i mające na celu udowodnienie Jerzemu Lancowi, że prowadzi zlecone działania agenturalne dla Polski.

 

Siła Polski

 

Jan Boenigk, który przyjaźnił się z Lancem i wspomagał w tworzeniu pierwszej polskiej szkoły na Mazurach, zapisał w latach późniejszych w swoich wspomnieniach, że „...liczne i długotrwałe rozmowy z ludźmi, którzy regularnie przychodzili na słuchanie radia przekonały nas o rzeczywistej sile polskości, o tym, co ludzie ci czują i czego pragną”.

 

Świadczy to o tym, że pomimo pogróżek i prześladowania ze strony niemieckiej, do szkoły, którą prowadził Lanc, ciągle przychodzili mieszkańcy posłuchać polskich audycji nadawanych z Warszawy.

 

Mieszkańcy Piasutna, którzy czuli się związani z państwem niemieckim, dzięki silnemu i finansowemu wsparciu lokalnych władz robili wszystko, aby zdyskredytować działania szkoły Lanca. W przedostatnią sobotę czerwca 1931 roku, zorganizowali we wsi ogólnodostępną imprezę suto zakrapianą alkoholem zakupionym przez niemieckich agitatorów.

 

Około północy przez wieś przeszedł niewielki pochód z pochodniami mocno podchmielonych mieszkańców, którzy wykrzykiwali „Deutschland erwache!” (Niemcy obudźcie się!)


Reklama

 

Prowokacji ciąg dalszy

 

Na początku lipca 1931 roku nieopodal budynku szkoły w Łęgu niewielkie obozowisko rozbili żołnierze Reichswehry. Oczywiście miało to wpłynąć na morale osób, które przychodziły do Lanca słuchać polskich audycji radiowych.

 

Według zachowanych wspomnień i pamiętnika Boenigka wiadomo, że przez cały czas polska szkoła w Łęgu była pod obserwacją wspomnianych żołnierzy, dla których rozbicie leśnego obozowiska było tylko kamuflażem do ich faktycznych działań.

 

Niektórzy z mieszkańców Piasutna, jak choćby niechlubny i często wspominany rzeźnik Ozygus, widząc bezkarność i poparcie niemieckich władz, gdzie tylko mógł, demonstrował swoją nienawiść do Polaków i wszystkiego, co polskie. 10 czerwca 1931 roku będąc już mocno pijanym, wyszedł przed miejscową gospodę i zaczął wykrzykiwać, że zlikwiduje polską szkołę w Łęgu, chociażby za cenę pójścia do więzienia.

 

Niemiecka szkoła w Łęgu

 

Niemieckie władze miały świadomość tego, że nie mogą przekroczyć pewnej granicy, co mogłoby stanowić zarzewie konfliktu politycznego nie tylko o zasięgu lokalnym, ale i państwowym. Po wielu naradach postanowiono, że jedynym działaniem, które pozwoli na zlikwidowanie polskiej szkoły w Łęgu, będzie utworzenie po sąsiedzku niemieckiej placówki oświatowej i dosłownie po tym zamyśle, przystąpiono do realnych działań.

 

W czasie wakacji, 20 lipca 1931 roku Jerzemu Lancowi złożył wizytę inspektor szkolny ze szczycieńskiego starostwa. Po przejrzeniu i kontroli ważniejszych dokumentów związanych z prowadzeniem szkoły, oschle pożegnał się z kierownikiem polskiej szkoły. W zaledwie dwie godziny później do Łęgu zawitał starosta szczycieński Victor von Poser w asyście aż dziesięciu urzędników. Bez zbędnych komentarzy obejrzeli pomieszczenia, w których odbywały się zajęcia i bez słów pożegnania udali się do gospodarstwa niejakiego Kołpaczyka, którego zabudowania znajdowały się niespełna kilometr od szkoły Lanca.

 

Cel ich wizyty był z góry wiadomy, ponieważ podczas jednej z narad w starostwie zapadła ostateczna decyzja o otwarciu niemieckiej szkoły w Łęgu. Jednak nie była to tak łatwa sprawa, jak się wydawało niemieckim urzędnikom ze Szczytna. Przygotowanie tylko samej dokumentacji związanej z prowadzeniem szkoły zajęło dobrych kilka miesięcy. Przez dłuższy czas trudno było ustalić ostateczny termin otwarcia placówki i udało się to dopiero na początku stycznia 1932 roku.

 

„Patriotyczne siły”

 

Władze niemieckie nie poprzestawały jednak w swoich prowokacyjnych działaniach i tak na początku października do Łęgu zawitał rzekomy uciekinier z Polski, który rychło zapowiadał upadek państwa, z którego przybył.

 

Mniej więcej w tym samym czasie antypolskie akcje wspierały tworzące się faszystowskie organizacje, jak na przykład Heimatdienst ze Szczytna, które nazwały się samozwańczo jedynymi „patriotycznymi siłami”. Jerzy Lanc w swoim pamiętniku z tego okresu zanotował:

 

„Aktywnie patronowali temu ludzie stojący na szczycie drabiny administracji państwowej, urzędów i instytucji, kler z małymi wyjątkami i całe nauczycielstwo z ogromną armią posługaczy...”.

 

Reklama

Pod stałą obserwacją niemieckich agentów znajdowały się mazurskie rodziny zarówno z samego Piasutna, jak i Łęgu, które sympatyzowały z Jerzym Lancem, który pod koniec października 1931 roku był zdezorientowany zachowaniem niektórych rodziców dzieci z jego szkoły. Bywało tak, że przez kilka dni przyprowadzano do szkoły dzieci, a następnie pod jakąś presją, pomimo wcześniejszych zapewnień rodziców, zabierano je z placówki.

 

Ostrzeżenia

 

Nadeszła późna jesień 1931 roku. Jerzy Lanc był świadomy faktu, że ze względu na brak dzieci szkołę, o którą tak walczył, będzie musiał zamknąć. Wraz z początkiem stycznia 1932 r., niemiecka szkoła w Łęgu rozpoczęła swoją edukacyjną działalność. Jeden z zaprzyjaźnionych z Lancem Mazurów, Otton Krupka, ostrzegał go, że w Piasutnie szykuje się jakaś poważna akcja związana ze zlikwidowaniem polskiej szkoły, której nadano kryptonim „Ledrjacke” (Skórzana kurtka).

 

W zachowanych notatkach wspomina się, że bardzo blisko z nieformalna grupą z Piasutna był związany jeden z dziennikarzy „Ortelsburger Zeitung”, który był autorem licznych i napastliwych artykułów o polskiej szkole w Łęgu.

 

Zapiski Lanca kończą się na dacie 12 stycznia 1932 r. Nie ustalono, dlaczego właśnie wówczas zaprzestał sporządzania notatek ze swojej działalności, a być może już wtedy Jerzy lanc miał świadomość, że jego szkoła przestanie istnieć.

 

Być może miały na to wpływ wydarzenia z Dębowca Wielkiego, gdzie dotkliwie pobito Bogumiła Późnego (ojca pierwszego powojennego starosty szczycieńskiego Waltera Późnego), który chciał również u siebie otworzyć polską szkołę na Mazurach. Jerzy Lanc pomimo antypolskich wystąpień i w efekcie pobić, cały czas wspomagał w działaniach Bogumiła Późnego, sugerując mu, że jeśli się nie utrzyma szkoła w Łęgu, to bardzo chętnie przeniesie się do Dębowca.

 

Śmierć

 

Jerzego Lanca śmierć zastała w nocy 1 marca 1932 roku. Miał zaledwie 31 lat. Niemieccy lekarze za przyczynę zgonu polskiego nauczyciela uznali zapalenie płuc, a z czasem gruźlicę chociaż Lanc wcześniej nigdy nie skarżył się na żadne dolegliwości.

 

Polska strona od samego początku podejrzewała otrucie. W Poznaniu przeprowadzono sekcję zwłok, na podstawie której ustalono śmiertelne zatrucie czadem. Było to o tyle dziwne, że w noc śmierci Lanca, piec w jego pokoju nie był używany. Do dziś pozostaje to niewyjaśnioną zagadką...

 

 

* * *

 

Z inicjatywy posłanki Urszuli Pasławskiej, Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego ustanowił rok 2019 rokiem 90-lecia Polskich Szkół na Warmii i Mazurach. Za niespełna cztery miesiące minie czas, który miał być poświęcony szczególnemu upamiętnieniu między innymi takich ludzi jak Jerzy Lanc i ich dokonań. Jak dotychczas nie zauważyłem w powiecie szczycieńskim szczególnego nasilenia działań, związanych z tym 90-leciem. Szkoda, bo to dobra okazja, aby przypomnieć trudną historię Warmii i Mazur.

 

Opis do foto: Jerzy Lanc z żoną Anną Ernestyną oraz synem Bogumiłem. Fotografia pochodzi z ok. 1930 roku



Komentarze do artykułu

Napisz

Reklama


Komentarze

Reklama